İran'ın İslam Devrimi'nden sonra, ABD Başkanı Carter, 1980’de yaptığı yıllık kongre konuşmasında, herhangi bir yabancı gücün Körfez’in kontrolünü ele geçirme girişiminin "Amerika Birleşik Devletleri'nin hayati çıkarlarının istilası" olarak kabul edildiğini ve böyle bir saldırı, Amerika Birleşik Devletleri askeri araçlar da dâhil olmak üzere, baş etme hakkını saklı tutar” ifadesini kullanmıştır. Bu konuşma Carter Doktrini olarak bilinir ve ABD'ye başvurarak, Basra Körfezi'nde askeri varlığını ve Hürmüz Boğazı'ndaki korumasını haklı çıkarmıştır.
Iran Hürmüz Boğazını kapatma potansıyeline sahiptir ama asıl mesele budur ki Boğazı ne kadar kapatabilir yani kaç gün ya da ay kapalı tutabilir. Hürmüz Boğazı’nı kapatmak için tehditler uzun zamandır İran’daki diplomatik topluluğunun gözdesi olmuştur. Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Kuveyt ve Irak'ın yanı sıra Katar’daki petrolün çoğu, küresel enerji piyasaları ve bölgenin ekonomilerinin sağlığı için hayati olan Boğazlar’dan geçiyor. Bu tehdit sadece Batı için bir tehdit değil, dünya için bir tehdittir.
Hürmüz Boğazı’nın kapanması, 18 milyon varil petrol akışının durdurulması anlamına geliyor ve bu da dünya petrolünün yüzde 30'sinin durgunlaşmasına neden oluyor. İran’ın bu eylemine konuşu ülkeler nasıl tepki verebilir? Hürmüz Boğazı’na enerji tedarik güvenliği açısından bağımlı olan ülkeler nasıl tepki verecek? uluslararası hukuka gore de bildiğim kadar İran Hürmüz boğazını kolayca kapatabilmez.
İran devriminden sonra 1980li yıllarda Rafsancani ilk defa olarak Hürmüz Boğazı’nı kapatacaklarını açıklamıştır. Daha sonrasında ara sıra İranlı yetkililer bu Boğaz’ı kapabileceklerini defalarca açıklamışlardır. Ahmedinejad Dönemi’nde ise Devrim Muhafızları Hürmüz Boğazı’nda manevra yapmış ama bu boğazı kapatmamışlardır.
Geçtiğimiz yıl, 18,5 milyon varil ham petrol ve petrol sıvılarının günlük geçişiyle Hürmüz Boğazı, dünyanın en önemli dev petrol tanker geçiş güzergâhı olmuştur. Bu boğaz, Basra Körfezi’ni Umman Körfezi ve Arap Denizi’ne bağlar. Dünya petrolünün yüzde 30’u tankerler vasıtasıyla bu stratejik boğazdan hedef pazarlara taşınmıştır Geçtiğimiz yıl ise dünya üzerindeki sıvılaştırılmış doğalgaz taşımacılığının yüzde 30’undan fazlası bu boğaz üzerinden geçmiştir.
Hürmüz Boğazı, 21 mil genişliğinde, ancak sadece iki mil uzakta nakliye var olup Hürmüz Boğazı’nı geçmek için birkaç seçenek var. Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’ın Basra Körfezi'ni geçmek için boru hatları var. Bu boru hatlarının 2017 yılı başında toplam kapasitesi günde 6,6 milyon varil oldu. Ancak, bu kapasitenin çeşitli nedenlerle, yaklaşık 3,9 milyon varili sağlam kalmaktadır.
İran’ın, Hürmüz Boğazı’nı kapatması bu Boğaz’dan petrol ithal eden ve bu Boğaz’da ürün taşıyan ülkelerle ile kriz yaşanabilmesine ve bölge de tansyonun artmasını neden olabilir. İranin hem komşu ülkeler ve büyük güçlerle daha fazla sorun yaşamasına neden olacaktır diye düşünüyorum.
4 Kasım, İran İslam Cumhuriyeti için önemli bir gündür. ABD hükümeti için son tarih, İran’ın petrol alıcılarında sona eriyor. İran başta olmak üzere, İran’dan büyük miktarlarda petrol ithalatı gerçekleştiren alıcı ülkelere İran'dan o güne kadar olan petrol ithalatının yerini bulma fırsatı verilmiştir.
İran ekonomisi, petrol satışına bağlı olduğu için ABD’nin İran’ın pertol ihracatını sıfıra indirebilmesi durumda İran’ın ekonomisi çökebilir. Ekonomin çökmesi halkın ayaklanmasına neden olacaktır. İran’ın bölgede yürüttüğü politika ABD’nin hoşuna gitmemekte ve birtakım bölgelerdeki faaliyetleri de ABD’nin çıkarına zıtlık arz etmektedir.
ABD, İran’ın enerji piyasasındaki rolünü azaltsa ve petrol ihratcatını durdursa, İran’ı zor günler bekleyecektir. İran’ın petrol ihracatının düşmesi durumunda Suudi Arabistan, Rusya ve Irak gibi dikkat çekici üretici ülkeler, petrol piyasalarında Tahran’ın yerine geçebilir. Obama Dönemi’ne bakıldığında İran ham petrolünün yerini çoğunlukla Rusya’nın Ural ve Irak’ın Kerkük petrolleri almıştır. İran bu duruma kendi payını daha fazla kaybetmeme amacıyla bazı müşterilerine indirim yaparak petrol satabilir./trend/
Omid Shokri Kalehsar. Enerji Güvenli Analisti. Washington
| 
